Մի՛ կոպտեք: Ժպտացե՛ք

Գրաբարի դասն ավարտվեց: Գոհ էի ուսումնական պարապմունքի ընթացքից: Նոր կտակարանից հատված էինք կարդում, փոխադրում, քննարկում: Այդ պարապմունքին դեռ կանդրադառնամ: Հիմա պատմեմ այն, ինչ մնաց օրվա մեջ: Դասից հետո քայլում եմ միջանցքով: Դասամիջոց է: Հանկարծ ականջիս է հասնում իմ երկու սովորողի խոսակցությունը, սովորողներ, ում հետ հենց նոր կտակարանային հատված էինք քննարկում: Երկուսն էլ զարմացրել էին իրենց հասունությամբ, երևույթը բազմակողմանի քննարկելու կարողությամբ: Եվ հիմա լսում եմ, թե ինչպես են խոսում մի ուսուցչի մասին և ինչպես սրտանց ցանկանում են, որ նա իրենց էլ դաս չտա: Մոտենում եմ: Չեմ կարող ձևացնել, թե չեմ լսել: Չլսեի, բայց լսվել է դասամիջոցային աղմուկի մեջ: Հարցնում եմ ուղղակի՝ ո՞րն է պատճառը, ի՞նչ է եղել: Բոլորովին չեն շփոթվում: Կրկնում են հենց նոր պատահաբար լսածս: Հասկացա, որ վստահում են: Սրտապնդվեցի: Զգացի, որ խոսակցությունը կստացվի: Զարմանքս հայտնեցի: Լավ գիտեմ այն ուսուցչին, ում մասին խոսում են: Ի՞նչ է եղել՝ անհետաքրքի՞ր են դասերը, հասկանալի՞ չեն…

Ես չեմ կարող ինձ ձանձրացնող, ոչ ստեղծական գործունեություն կազմակերպել

Յուրաքանչյուր ուրբաթ օր դրվում է ընթերցանության համար ընտրված որևէ նյութ: Հերթական կիրակնօրյա ընթերցարանի համար ընտրել էի  Ռյունոսկե Ագուտագավայի «Գորտը» ստեղծագործությունը: Հարցադրումներ էի դրել ընթերցվող նյութից հետո, որոնց մասին պետք է մտածեին կարդալուց հետո: Առաջադրանքներից մեկն էլ ստեղծագործության սցենարը կազմել և այն ներկայացման պատրաստելն էր: Երկուշաբթի օրը ուսումնական պարապմունքը սկսեցինք դրանից: Սովորաբար երկուշաբթի օրը չեմ հարցնում՝ ովքեր չեն կարդացել հանձնարարված նյութը. հարգում եմ ընտանիքի միասնական լինելու և օրը այլ ձևաչափով անցկացնելու իրավունքը: Բայց ստացվում է այնպես, որ ամեն անգամ ընթերցվող նյութը որևէ հետաքրքիր ձևով ենք ներկայացնում (ինչպես անցած անգամ՝ «Հինգ հասուն տանձերի» դատի կազմակերպումը), և սովորողները աշխատում են կարդացած ներկայանալ, որ կարողանան իրենք էլ մասնակցել: Ինչո՞վ ընթերցանությունը խթանող միջոց չէ:

Չհայտնվենք Ռասյոմոնի դարպասից այն կողմ

Ես ուսուցիչ եմ: Մանկավարժությունը իմ գործունեության հիմնական ոլորտն է: Չգիտեմ, հիմա նույնքան սիրով ինչո՞վ կարող էի զբաղվել:

Ես նաև բանասեր եմ: Եվ բանասիրությունը (լեզվաբանությունն ու գրականությունը հավասարապես), նույնքան է հետաքրքում ինձ, որքան մանկավարժությունը: Մասնագիտական աճի համար ուսուցչությունը գուցեև կարևոր է, բայց բավարար չէ: Ոսուցչությունը որքան էլ ոգեղենություն փոխանցելու մեծ ներուժ ունի, նույնքան էլ քեզ մեխանիկական աշխատանքի, կենցաղ դարձող գործունեության մեջ ներքաշելու վտանգ ունի իր մեջ: Ուսուցչական աշխատանքով լիարժեք ծանրաբեռնված մարդու համար փրկության միջոց կարող է դառնալ անընդհատ ինքնակրթությամբ զբաղվելը: Դա դպրոցում մասնագիտական ճգնաժամ չապրելու ինձ հայտնի միջոցներից է:  Հակառակ դեպքում՝ ճահճանալուց և լճանալուց չես խուսափի:  Եվ մեր կրթահամալիրի ամենամեծ առավելություններից մեկն էլ հենց դա է՝ ուսուցիչներին ինքնակրթության հնարավորություն տալը: Սա մասնագետ ուսուցիչներին ընդարմանալուց  փրկելու ամենարդյունավետ ձևերից է:

Մենք ներառված ենք, ասել է թե՝ յուրայիններ ենք

Մենք բոլորս, բոլորս մանուկներ ենք որբ… Վ. Տերյան

Այս պատումս վեցերորդ դասարանի Տիգրանի մասին է: Այսօր հիացա Տիգրանով: Ինձ համար շատ անսպաելի սկսեց շարադրել մտքերը: Շշմելու  ու անսպասելի խոսք՝ իր անցումներով, կրկնություններով. անկեղծությամբ-անմիջականությամբ: Իսկական գլուխգործոց: Ոգևորվեցի ու ուզեցի ձեզ էլ պատմել: Շարադրանքիս մեջ վերջում կդնեմ Տիգրանի պատումը, կկարդաք, մի՛ շտապեք:
Արդեն երրորդ շաբաթն է, որ աշխատում եմ վեցերորդ դասարանցիների հետ: Տիգրանին ոչ մի բանով չէի առանձնացրել: Դե, պարտաճանաչ, սիրով աշխատող սովորող է, ակտիվ, ով սարոյանական դատում էլ դատավորական ընթերակաների մեջ էր: Այսպիսի սովորողները վեցերորդցիների մեջ քիչ չեն:
Ու անցած պարապմունքի ժամանակ Տիգրանի կողքին եկավ, նստեց մեր հատուկ մանկավարժներից մեկը: Զարմացա, բայց ոչինչ չասացի: Պարապմունքից հետո մոտեցա գործընկերոջս. ցանկացա պարզել այցելության նպատակը: Գործընկերս  ինչ-որ բաներ ասաց. մասնագիտական էր, լավ չհասկացա: Օրվա երկրորդ կեսին զգացի, որ մտքերս  այդ հարցի շուրջ են պտտվում: Մեկ է, խնդիրն ինձ անհասկանալի թվաց: 

Որտեղ սկսվում է ձանձրույթը, էնտեղ վերջանում է կրթությունը

Գրական ստեղծագործության վերլուծություն: Ինչպե՞ս անես, որ այդ կարևոր աշխատանքը դառնա արդյունավետ, 10-11 տարեկանի համար հետաքրքիր: Ինչպե՞ս կազմակերպես քննարկումը, որ 6-րդ դասարանցուն ոգևորի, ցանկանա խոսել կերպարի, նրա զարգացման մասին, գնահատական տա կերպարի արարքներին, տարբեր կողմերից դիտարկումներ անի: Մի խոսքով՝ վերլուծի ստեղծագործությունը և չձանձրանա: Ես գոնե իմ մանկավարժական փորձից գիտեմ, որ ձանձրացող սովորողից ավելի վտանգավոր երևույթ չկա:
Այս անգամ քննարկվող նյութը Վ. Սարոյան է՝ «՛Հինգ հասուն տանձերը»: Մի քիչ ծավալուն պատմվածք էր, որը հանձնարարել էի որպես կիրակնօրյա ընթերցանություն՝    իր առաջադրանքներով: Նայեցի տվածս հանձնարարությանը՝ պատմվածքը լավ է, թող կարդան, հաստատ հասկանալի կլինի, բայց արդյո՞ք այս չորուցամաք առաջադրանքները ձանձրալի չեն լինի: Փորձեցի նայել 6-րդ դասարանցու աչքերով՝ չհավանեցի առաջադրանքները:
Երկուշաբթի: 3-րդ հարկի կաբինետը լցվեց 6-րդ դասարանցիների ուրախ աշխույժով: Եկել են կարդացած, ոգևորված. գործը հավանել են: Եվ եկել են առաջարկով՝ եկեք դատ կազմակերպենք: Երևում է, որ կրտսեր դպրոցում իրենց մայրենիի ուսուցիչ Մարգարիտ Հարությունյանի հետ արել են այդպիսի աշխատանք և հիմա սարոյանական այս փոքրիկ 6 տարեկան, մտրակով պատժված գրական հերոսի գործը նորից ուզում են դատարանի դատին հանձնել: Իսկական փրկություն էր իմ կիրակնօրյա մտորումներից հետո: Կեցցեք Մարգարիտ Հարությունյան և վեցերորդցիներ: Իհարկե, սկսեցինք:
Դատարանը գալիս է, ոտքի… Գլխավոր դատավոր՝ Շուշան Փաշինյան:

Երբ կրթությունը ներառում է կյանքը, չի կարող ներառական չդառնալ նաև կրթական ողջ մեխանիզմը

Փոքրերի հետ աշխատելը ինձ հետաքրքրում է, չեմ թաքցնի: Կրտսեր դպրոցը  իմ նախասիրությունների շրջանակում է միշտ եղել ու մնում: Շատ տարիներ առաջվա իմ երկրորդ-երրորդ դասարանների դասվարությունը համարում եմ իմ ամենահաջողված  մանկավարժական շրջաններից: Դրանից հետո աշխատել եմ ամենատարբեր տարիքի սովորողների հետ՝ Միջին-Ավագ դպրոցից մինչև քոլեջ: Իմ այսօրվա դասվար-դասավանդող գործընկերները, որոնք քոլեջի իմ ուսանողներն են եղել, կփաստեն, որ այդ օղակում էլ եմ ես սիրով ու ոգևորված աշխատել: Բայց, խոստովանանք լինի, դասվարի աշխատանքը մնում է իմ մանկավարժական նախասիրություննեի գագաթնակետում: Գուցե դա է պատճառը, որ հիմա նախընտրում եմ աշխատել եթե ոչ կրտսեր դպրոցում, գոնե Միջին դպրոցի ամենացածր՝ 6-րդ դասարաններում:

Կարդում ենք…

Գրականության ուսուցման կարևոր մաս են կազմում բանաստեղծությունները: Եթե արձակ տեղծագործություններում հիմնականում աշխատում ենք հեղինակի ասելիքը՝ ստեղծագործության գաղափարը ընկալելու, սեփական կարծիքի ձևավորման, դրա փաստարկված ներկայացման հետ, բանաստեղծությունների դեպքում մոտեցումը փոքր-ինչ այլ է: Այստեղ գործ ունենք զգացողությունների, երաժշտականության, ներքին ռիթմի, հանգավորման, պատկերների ազդեցության հետ: Իսկ այնտեղ, որտեղ ընկալումը զգայական դաշտի հետ է կապվում, առավել զգույշ է պետք լինել: Այստեղ քննարկումները, բանաստեղծության անդամահատումը կարող է արհեստական, ճիգ պահանջող դատողությունների տեղի տա, ոչինչ չտալով սովորողին և գործոլով ի վնաս բանաստեղծության գեղարվեստականության: